Piekeren is een vorm van overmatig nadenken over problemen of zorgen, vaak zonder dat dit leidt tot een oplossing. Het kan een negatieve invloed hebben op je mentale gezondheid en welzijn.
Als je je zorgen maakt, ben je vaak aan het herkauwen over dezelfde negatieve gedachten. Die gedachten kunnen gaan over vervelende dingen uit het verleden waar je nog steeds last van hebt ("Had ik niet beter...?" Destijds, waarom deed ik...?"), over wat andere mensen van je denken, en/of over dingen in de toekomst waar je je zorgen over maakt ("Wat als...?"). Af en toe piekeren kan geen kwaad; We doen het allemaal wel eens. Het is heel menselijk. Maar er is een verschil tussen nadenken en piekeren. Maar als je te veel en te vaak piekert, kan het op de lange termijn erg vermoeiend zijn en leiden tot bijvoorbeeld depressie en angst. Door op tijd anders om te leren gaan met piekeren, ben je 'gewapend' om deze negatieve gevolgen te voorkomen.
Hoe werkt piekeren in het brein?
Wanneer je piekert, zijn verschillende delen van je brein actief. Een belangrijk gebied is de prefrontale cortex, die betrokken is bij het plannen, beslissingen nemen en het reguleren van emoties. Daarnaast spelen het werkgeheugen, korte termijn geheugen en lange termijn geheugen een cruciale rol. Het geheugen is een fundamentele functie van de menselijke geest en speelt een belangrijke rol in ons dagelijks leven. Eenvoudig gezegd, is het geheugen het proces waarbij informatie wordt opgenomen, opgeslagen en teruggehaald. Het werkgeheugen is de eerste ontvanger van informatie en dient als een tijdelijk opslag- en bewerkingsgebied voor informatie, zoals je kladblok op de computer. Hier wordt informatie voor een korte periode opgeslagen, meestal enkele seconden tot een minuut. Het wordt ook wel eens het korte termijn geheugen genoemd. Het lange termijn geheugen slaat informatie voor langere tijd op, zelfs voor jarenlang. Hier zitten dan dus bijvoorbeeld ook jouw herinneringen aan jouw kindertijd.
In de kern omvat het geheugen drie primaire processen: encoderen, opslaan en terughalen. Het encoderen (of opnemen) is de eerste stap, waarbij waargenomen informatie wordt omgezet in een vorm die door het brein kan worden bewaard. Vervolgens wordt deze informatie opgeslagen; afhankelijk van het belang en de frequentie van herhaling kan dit in het kortetermijngeheugen of in het langetermijngeheugen zijn. Het terughalen, tenslotte, is het proces waarbij opgeslagen informatie wordt teruggevonden en gebruikt.
Het hebben van stress veroorzaakt vaak geheugenverlies en concentratieproblemen. Deze concentratieproblemen door stress ontstaan door een proces in de hersenen. Wanneer we onder spanning staan, maakt de hypothalamus namelijk cortisol aan. Dit stresshormoon activeert vervolgens de hippocampus, die de stress moet afremmen. De hippocampus is ook betrokken bij het geheugen en het concentratievermogen. Bij grote hoeveelheden stress raakt de hippocampus dus overwerkt en kan hij zijn functie niet langer goed naar behoren uitoefenen. Als resultaat kan je te maken krijgen met geheugenverlies en concentratieproblemen door stress.
Korte video over hoe piekeren werkt in het brein
De bedoeling van de meeste mensen die piekeren is waarschijnlijk om hun gedachten op een rijtje te zetten. Of om zichzelf voor te bereiden op een situatie. Maar niets is minder waar: piekeren leidt niet tot oplossingen of nieuwe inzichten. Sterker nog, veel piekeren kan leiden tot stress, angst en somberheid en laat de hippocampus krimpen! Charlotte Sleurs, klinisch neuropsycholoog en onderzoeker van de Universiteit Tilburg, geeft een mooie en duidelijke uitleg over wat er in jouw brein gebeurt als je piekert. Op de website van de Universiteit van Nederland staat een link naar dit korte filmpje op YouTube.
Is piekeren constructief?
Prof. dr. Ernst Koster, werkzaam bij de afdeling experimentele klinische en gezondheidspsychologie aan de universiteit van Gent legt in een TED talk (hoe constructief is piekeren?) uit hoe je ervoor zorgt dat je niet aan dat piekeren ten onder gaat. Dit legt hij uit aan de hand van een casus. Julie was een cliënte van hem en zij had een depressieve stoornis waardoor ze overmatig aan het piekeren was. Het piekeren was zodanig destructief (slopend), dat dit 'rumineren' wordt genoemd. Ruminatie is een manier van omgaan met het zich slecht voelen. Deze manier van omgaan is getypeerd door het herhaaldelijk en passief focussen op de symptomen van het zich slecht voelen en op de mogelijke oorzaken en gevolgen ervan. Ruminatie is een passieve manier van omgaan met problemen en leidt niet tot actieve probleemoplossing. Rumineerders blijven gefixeerd op de problemen en op hun gevoelens hierover, zonder actie te ondernemen (1). In deze TED talk legt Ernst Koster ook uit wat het verschil is tussen constructief piekeren en niet constructief piekeren.
Podcast over piekeren
Een andere aardige podcast over piekeren is de podcast van "De wereld van Sofie". In deze podcast spreekt Sofie met klinisch psycholoog Filip Raes. In deze podcast wordt piekeren uitgelegd maar ook worden er enkele tips gedeeld hoe je je gedachten anders kan aanpakken.
Piekeren komt voor bij veel psychische klachten maar kan ook voortkomen vanuit een gegeneraliseerde angststoornis (piekerstoornis). Je hebt dan het gevoel dat je niet meer kunt stoppen met piekeren en je maakt je continu zorgen over dingen die horen bij het dagelijks leven. Daarnaast wordt je in je dagelijks functioneren belemmerd door al het piekeren.
Gratis anti-pieker cursus
Een goed boek over piekeren is het boek van Marleen Derks: Nooit meer piekeren. Het boek is te koop voor een bedrag van 20 euro. Marleen Derks heeft ook een online gratis cursus: anti-pieker cursus. Voor de cursus heb je het boek niet nodig.
Vertel jouw anti-pieker tips aan Gratis Psycholoog!
Gratis Psycholoog wil graag praktische hulp bieden en is altijd op zoek naar tips die kunnen helpen. Er zit enorm veel kracht in elkaar helpen. Hoe zorg jij dat je minder last hebt van piekeren? Laat je tip hieronder achter, want wie weet help je daar een ander mee. Wil je anoniem blijven, dan kan je gewoon een verzonnen naam en e-mailadres invullen.
Inzicht #13
Piekeren is je fantasie gebruiken om iets te creëren wat je niet wil. Dagdromen is óók je fantasie gebruiken maar dan om iets te creëeren wat je wel wil.
Pieker je veel, voeg dan ook dagdroomsessies aan je dag toe om een beetje balans te houden.
1. S.N. Nolen-Hoeksema et.al.: Rethinking rumination. Perspectives on Psychological Science, 2008, 3, 400-424.