Heuristieken zijn mentale shortcuts of vuistregels die mensen gebruiken om snelle en intuïtieve beslissingen te nemen of problemen op te lossen. Dankzij heuristieken hoeven we niet bij elk probleem hard na te denken. Deze snelkoppelingen zijn echter niet altijd even nauwkeurig. Soms maken we er zelfs fouten door. Andere bewoordingen voor heuristieken zijn mentale snelkoppelingen, cognitieve short-cuts of vuistregels.
Elke dag maken we beslissingen en oordelen we of we iemand kunnen vertrouwen, we iets moeten doen of juist niet, welke route we gaan nemen of hoe te reageren op iemand die boos is.
Als we alle mogelijkheden nauwkeurig overwegen en elke uitkomst analyseren van deze besluiten, zouden nooit meer iets anders kunnen doen en zouden we er de hele dag mee bezig zijn.
Bijvoorbeeld, je loopt over straat en je ziet verderop een piano vastgebonden aan een touw en hangend boven het trottoir. Zonder twijfel zou je waarschijnlijk kiezen om er omheen te lopen in plaats van direct onder de piano door te lopen. Je intuïtie zou jou vertellen dat onder de piano doorlopen gevaarlijk kan zijn, dus je maakt een snel oordeel om erom heen te lopen. Je zou waarschijnlijk niet stoppen en de hele situatie nauwkeurig beoordelen en de waarschijnlijkheid uit te rekenen van de kans op het risico dat de piano op jou kan vallen of wat jouw kans op overleving zou zijn wanneer dit gebeurt.
We gebruiken op zo’n moment een heuristiek om snel een beslissing te nemen zonder dat dit veel mentale inspanning vergt. Meestal zijn heuristieken uiterst nuttig, maar ze kunnen leiden tot beoordelingsfouten. Zelfs de meest intelligente mensen kunnen soms domme beslissingen nemen vanwege deze heuristieken.
Representativiteitsheuristiek
De representativiteitsheuristiek is een vuistregel die mensen gebruiken wanneer ze proberen te bepalen of een bepaald object of persoon tot een bepaalde categorie behoort op basis van hoeveel het object of de persoon lijkt op of 'representatief' is voor die categorie.
Dit is een cognitieve short-cut die ons helpt een beslissing te nemen door informatie te vergelijken met onze mentale prototypes (voorbeelden). Stel ik geef je een beschrijving van Hanneke, een wat oudere vrouw. Hanneke is een warme, behulpzame en geduldige vrouw. Hanneke houdt ook veel van haar kinderen en haar kleine hondje. Waarschijnlijk dacht jij tijdens het lezen dat Hanneke wellicht een oma zou zijn. De beschrijving van Hanneke past namelijk bij de mentale representatie van een oma en dus classificeren we haar tot de categorie oma.
Deze manier van informatie classificeren bespaart ons tijd en energie. Maar ook maakt dit dat we de wereld niet altijd objectief bekijken en beoordelen. Het zorgt er ook voor dat we een man in een leren motorbroek, met vele tatoeages en Ajax-shirt aan vooral snel zien als een agressieve voetbalhooligan. Terwijl, misschien heeft deze persoon nog nooit iemand kwaad gedaan.
Beschikbaarheidsheuristiek
De beschikbaarheidsheuristiek daarentegen is een vuistregel die mensen gebruiken wanneer ze proberen te bepalen hoe vaak iets gebeurt of hoe gebruikelijk het is, op basis van hoe gemakkelijk voorbeelden ervan in hun geheugen kunnen worden opgeroepen.
De beschikbaarheidsheuristiek helpt ons een beslissing te nemen op basis van hoe gemakkelijk we dus voorbeelden erbij kunnen halen. Hoe gemakkelijker het is om voorbeelden te bedenken, hoe groter we de kans inschatten dat het kan gebeuren. Bijvoorbeeld, terreuraanslagen en vliegtuigongelukken worden in het nieuws vaak groot uitgelicht. De mentale beelden hiervan zijn makkelijk op te roepen voor ons. Sommige mensen durven niet te vliegen en ervaren bijvoorbeeld de angst om neer te storten. Deze zelfde mensen rijden bijvoorbeeld wel elke dag in hun auto en ervaren hierbij niet dagelijks de angst om zich te pletter te rijden. De beschikbaarheidsheuristiek is dus de denkfout dat gebeurtenissen die je je levendig voor de geest kunt halen dus ook een grotere kans hebben om daadwerkelijk te gebeuren. Terwijl in werkelijkheid en statistisch gezien, gebeuren er veel vaker ongelukken met een auto dan met een vliegtuig.
Er zijn er veel situaties waarin de beschikbaarheidsheuristiek bijvoorbeeld nuttig en accuraat (wel passend) is. Het zorgt ervoor dat het ons voorzichtig maakt in gevaarlijke situaties. Als we ons kunnen voorstellen dat een bepaalde situatie voor iemand slecht afliep zullen wij onszelf daartoe beter beschermen.
Kunnen heuristieken ook botsen met elkaar?
Bij het beoordelen van situaties maken we niet enkel gebruik van één heuristiek, soms concurreren de heuristieken ook nog met elkaar. Stel je voor, je woont in een grote stad en rond middernacht hoor een dier met lange uithalen huilen. Op basis van de representativiteitsheuristiek zal je direct aannemen dat het om een wolf gaat want deze huilen met lange uithalen. Maar je woont in een stad, in Nederland en daar zijn geen wolven. Op basis van de beschikbaarheidsheuristiek concludeer je dat het dan een hond moet zijn geweest want je hebt meer voorbeelden opgeslagen van honden die overlast geven in de nacht dan van (de aanwezigheid van) wolven in de nacht in de stad.
We kunnen ook het voorbeeld van Wendy nemen. Wendy houdt van schaken en luistert graag naar klassieke muziek, in haar vrije tijd winkelt ze graag in tweedehands boekwinkels en bezoekt ze musea. Is het waarschijnlijker dat Wendy een bibliothecaris is of een verpleegkundige? De meeste mensen denken dat Wendy waarschijnlijk een bibliothecaris is. Men gebruikt de representativiteitheuristiek omdat de beschrijving van Wendy representatief is voor een bibliothecaris (ze is intelligent en ze houdt erg van lezen). Toch is het aannemelijker dat Wendy een verpleegkundige is. Er zijn niet zoveel bibliothecarissen in Nederland maar er zijn wel veel meer verpleegkundigen. Statistisch is de kans vele malen groter dat Wendy een verpleegkundige is. En een leuk feitje is dat wij met ons brein niet in staat zijn om statistisch te denken: ons brein houdt hier geen rekening mee. Statistisch denken (of beredeneren) zou veel te veel tijd kosten en zou daardoor ons veel meer in de problemen brengen bij alledaagse taken.
In een volgend blog worden andere heuristieken toegelicht, zoals het ankerheuristiek en het familiariteitsheuristiek. Mocht je alvast verder willen lezen hierover dan kan je googlen op de zoekterm "heuristieken psychologie", "cognitieve vertekeningen", "cognitive bias" of neem een kijkje op de volgende websites: Verken je geest of Faster Capitol. Je kan ook de app "cognitive biases" downloaden. Hier staan verschillende heuristieken uitgelegd met simpele korte voorbeelden. Let op: dit is een Engelstalige app.
Reactie plaatsen
Reacties